فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال چهارم شماره 4 (زمستان 1400)

ساماندهی سیما و منظر شهری از جمله مباحثی است که طی سالهای اخیر مورد توجه مدیریت شهری قرار گرفته است. در این میان، نمای ساختمانهای شهر تهران به عنوان جز جدایی ناپذیر از منظر شهری در کمیته های تخصصی مورد بررسی قرار میگیرد که از هنگام شکل گیری تاکنون با چالش هایی مواجه بوده است. با توجه به درگیر بودن گروه های مختلف اعم از طراح، سازندگان و اساتید دانشگاهی در فرآیند بررسی نما در این کمیته ها، استفاده از متدولوژی گروه های بحث به عنوان روشی سیستماتیک برای دستیابی به ریشه های اساسی و ارایه راهکار موثر است. در این مقاله چالشهای پیش رو فرآیند بررسی نما در سیما و منظر شهر تهران مورد شناسایی و بازخوانی قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان میدهد نبود ضمانت اجرایی مهمترین چالش از نظر اعضای کمیته نما و برخور سلیقه ای مهمترین دغدغه طراحان و سازندگان در فر آیند بررسی نما است

بافت های تاریخی و فرسوده ی شهری به دلیل مرکزیت جغرافیایی، سهولت دسترسی، استقرار بازار (فعالیت های تجاری) و دارا بودن ارزشهای تاریخی و فرهنگی، دارای ظرفیت بالقوه برای تولید درآمد و به تبع آن پرداخت اجاره بهاء می باشد. علی رغم این ویژگیها، محلات مسکونی پیرامون هسته تجاری، به دالیلی از جمله: بافت سنتی شبکه ی معابر، فرسودگی واحدهای مسکونی، ضعف زیر ساختها و مشکلات زیست محیطی، مسیر رکود و عقب ماندگی را طی می کند. تداوم چنین فرمهای فضایی باعث شکل گیری نوعی از فرآیند اجتماعی، اقتصادی در محلات مسکونی بافتهای تاریخی و فرسوده شده است، که در آن گروه های با درآمد باال از این محلات خارج شده و مهاجرین و کارگر و عمدتا فقیر، جایگزین آنها شده اند. زیرا معماری این مناطق انعطاف پذیر نبوده و نتوانسته است خود را با نیازهای جدید منطبق نماید. از طرفی، برخی از واحدهای مسکونی در معرض تهاجم و فشار فعالیتهای ناشی از بازار واقع شده و به کارگاه های تولیدی یا انبار تبدیل شده اند. مجموعه ی این عوامل، باعث کاهش مطلوبیت سکونت در این بافتها شده و الگوی آن از الگوی مسکن انعطاف پذیر فاصله گرفته است. در نتیجه پویایی خود را از دست داده و به انزوا کشیده شده است. هیات محترم وزیران در تاریخ 10/3/97 آیین نامه اجرایی برنامه ملی باز آفرینی بافتهای فرسوده و ناکارآمد را به تصویب نمود. در کشور ایران با مشارکت بانک جهانی در سال 1382 با تصویب سند توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی توسط دولت، عمال با رویکردی جدید به مسئله سکونتگاه های غیررسمی توجه گردید. بررسی و حل مسایل و مشکالت بافتهای فرسوده و ناکار آمد شهری دارای ابعاد مختلف می باشد که یک بعد مهم آن بعد معماری اینگونه بافت ها می باشد. در این تحقیق سعی شده با تاکید بر دیدگاه معمارانه برای بافت های فرسوده و ناکار آمد شهر سقز مسکن انعطاف پذیر طراحی و ارایه گردد. برای این منظور بافت محلات دارای بافت فرسوده و سکونتگاه های غیر رسمی شهر سقز بررسی شده است. فاکتورهای مسکن انعطاف پذیر با کمک مردم و متخصصین تهیه شده و با نرم افزارهای معماری طراحی و ارایه گردیده است.

یکی از مفاهیم مهم در معماری، فرم است. مطالعه تاریخ معماری بیانگر آن است که فرم، در طول تاریخ معانی گوناگونی داشته است. مفهوم فرم در دوران مدرن و بعداز آن حاصل اندیشه نظری چندین نظریه پرداز و معمار است. این پژوهش به دنبال پاسخ برای این سوال است که چگونه میتوان بنیانهای فرمیک دوران معاصر را شناخت و از آنها بهره برد. این پژوهش با رویکردی تطبیقی بنیانهای فرمیک را در دوران پستمدرن مورد مطالعه قرار خواهد داد و به تحلیل محتوای کیفی دو سامانه فکری»پیتر آیزنمن« و »زاها حدید«، میپردازد و هدف آن دستیابی به شباهتها و تفاوتهای این دو سامانه است. با بررسی این دو سامانه مشخص گردید ابتدا فرمهای هندسی خالص نقش ویژهتری در طراحی داشته اند که آیزنمن همین را ادامه میدهد و تغییرات کمی را در همین هندسه های خالص اعمال میکند اما زاها حدید از بنیانهای دیگری همچون توپوگرافی، ارگانیک و فرم سیال معماری خود را جدا میکند.

فرآیند ادراک مردان از محیط شهری بصورت کل به جزء است. یعنی ابتدا کلیت درک شده سپس به جزییات توجه میشود. اما در اغلب زنان فرآیند ادراک جزء به کل است. یعنی مردان ابتدا کلیات فرم بناها را درک می کنند و سپس جزییات را اما زنان ابتدا جزییات و سپس کلیات را درک می کنند. البته باید توجه داشت که این فرآیند در چند ثانیه اتفاق می افتد و در نهایت هر دو گروه (زنان و مردان) یک واقعیت را تجربه میکنند اما از نظر ذهنی، ذهن هریک روی یک بخش تاکید دارد.روش اصلی پژوهش در این نوشتار روش توصیفی به همراه تحلیل محتوای کیفی و تحلیل داده های برداشت شده با روش مطالعات میدانی انجام شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد تفاوتهای جنسیتی نمود بارزی در ادراک سه بعدی، جهت یابی در محیط شهر، نوع خوانایی محیط، مهارت نقشه خوانی و در نهایت روش های مسیر یابی و راهیابی پیدا می کنند. بنابراین مولفه های مذکور را می توان به عنوان اصلی ترین انگاره های تفاوتهای ادراکی در محیط شهری به شمار آورد. البته همه اینها مرهون تفاوتها در ساختار مغز انسانها بوده که البته هم برای زنان و هم برای مردان بصورت اکتسابی قابل تغییر است. در نتیجه با در نظر گرفتن و توجه به مولفه های بسیار ظریفی قادر خواهیم بود تا فضای مشترک مطلوب تری برای هر دو گروه طراحی نماییم. در انتها با ارایه چند راهکار تالش شده تا به این فضای مطلوب نزدیک شود.

این مطالعه با هدف بررسی متغیرهای قوانین و مقررات، پاسخگویی، شفافیت و قانونمندی در حقوق و انتظارات شهروندی در مناطق 5 و 9 تهران در سال 99 اجرا شده است. برای رسیدن به هدف از نظریه های هومنز، کاتلر، رابرت دال، پارسونز، ارنشتاین، گیدنز، بوردیو و همچنین مشاهدات تجربی و مشارکتی محقق استخراج شده بهره برده شد. روش پژوهش حاضر روش پیمایشی می باشد و مهم ترین ابزار تحقیق پرسشنامه بوده است. مهمترین ابزار تحقیق پرسشنامه می باشد. پرسشنامه تحقیق با توجه به پیشینه های تحقیق یا استاندارد؛(2014), استوارت (2012) و اکبرپور(1395)و شماعی و همکاران (1392) استخراج شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی کارکنان 22 منطقه شهرداری تهران به تعداد 3220 میباشد که بر اساس جدول کرجسی مورگان تعداد 345 نفر بعنوان حجم نمونه نهایی تحقیق انتخاب می شوند. شیوه نمونه گیری بصورت خوشه ای چند مرحله ای بوده است بدین معنا که 2 منطقه غرب تهران 5 و 9 انتخاب شد. شیوه نمونه گیری تحقیق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای بوده است. جهت تحلیل داده های خام از نرم افزار SPSS نسخه 22 بهره برده شده است. جهت بررسی روابط بین متغیرها نیز از آزمونهای رگرسیون استفاده شده است. نتایج تحقیق نیز نشان داده است که همه متغیرهای مستقل تحقیق که شامل شهرداری یا مدیریت شهری قانونمندی، مسولیت پذیری و پاسخگویی و شفافیت در متغیر وابسته یعنی حقوق و انتظارات شهروندی با سطح معنی دار کمتر از 01/0 تاثیرگذار نشان داده شده اند.